«Λεφτά υπάρχουν»
Γ.Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, δήλωση στη συνέντευξη τύπου στην 74 ΔΕΘ.
«Συχνά μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον των καπιταλιστικών καθεστώτων, εμφανίζονται και εξελίσσονται φαινόμενα περίπλοκα και δύσκολα διαχειρίσιμα από το σύστημα. Η αντιμετώπισή τους είναι ένα διαρκές στοίχημα για την κυριαρχία.»
Απόσπασμα από την προκήρυξη ανάληψης ευθύνης, της η οργάνωσης «Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς Αντάρτικη Ομάδα Τερροριστών Κομμάντο Λάμπρος Φούντας», για τις επιθέσεις στα γραφεία της «Χρυσής Αυγής», στη Διεύθυνση Αλλοδαπών και στο σπίτι του αντιπροέδρου της πακιστανικής κοινότητας.
«Ideology is crucial, in that it allows these (mostly middle-class) young men to overcome the moral instincts they and every other social primate are born with. In Greece until 1990 or so, revolutionary communism was the transcendental ideology that seemed to justify lethal violence against specific targets.»
John Brady Kiesling, former U.S. Foreign Service Officer
«…παλεύουμε για τις περιουσίες μας και τις ζωές μας»
Απόσπασμα από δήλωση μέλους της “Επιτροπής κατοίκων Αγ. Παντελεήμονα”
Όλα τα παραπάνω αποσπάσματα που συμπεριλαμβάνουν όλη την κλίμακα του πολιτικού συστήματος, ακόμη και ομάδες που έχουν ενσωματωμένη την (πολιτική) βία στην πρακτική τους, έχουν ένα κοινό παρανομαστή.
Αυτός δεν είναι τίποτε άλλο από την άμεση ή έμμεση αναφορά στο χρήμα, την ατομική ιδιοκτησία και κατ’ επέκταση την οικονομία. Κάτι που γίνεται άμεσα αντιληπτό είναι ότι σήμερα δεν μπορεί κάποιος να στηρίξει ή να αρθρώσει «πολιτικό» λόγο χωρίς αυτό να έχει οικονομικές αναφορές.
Αυτό που μένει να απαντηθεί (μοιάζει φιλόδοξο) ή τουλάχιστον να συζητηθεί (πολύ πιο εφικτός στόχος) είναι, εάν αυτός ο οικονομικός προσανατολισμός και αιτιολόγηση είναι σημεία των καιρών ή αν πράγματι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνικό και πολιτικό επιχείρημα ξεκομμένο από το οικονομικό πρώτα και κατά δεύτερο λόγο, εάν υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στο πολιτικό και κοινωνικό με το οικονομικό επιχείρημα από τους φορείς τους.
Σαν δεδομένο, προκειμένου να ξεκινήσουμε την παραπάνω συζήτηση, θα πρέπει να έχουμε το τεχνικό από το πολιτικό, επιβαλλόμενο από το οικονομικό, σβήσιμο των διαχωριστικών γραμμών που σχηματικά ονομάζουμε δεξιά και αριστερή ιδεολογία.
Η διαδικασία αφομοίωσης από το πολιτικό στοιχείο των διαχωρισμών είναι μια δυναμική διαδικασία που βρίσκεται συνεχώς σε εξέλιξη. Σε αυτή τη διαδικασία οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους συμπεριλαμβανομένων και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας διαδραματίζουν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο. Ταυτόχρονα, η επιστήμη στην ολότητά της είναι αρωγός σε αυτό το ανοικοδομητικό πλαίσιο. Οι εξαιρέσεις είναι ελάχιστες.
Σαν σημείο αφετηρίας για την Ελλάδα θα θέσουμε το έτος 1975. Τη χρονιά που η αστική “δημοκρατία” πανηγυρικά επανήλθε αναλαμβάνοντας το ρόλο του σωτήρα. Αμέσως μετά την μεταπολίτευση και το χαρακτηρισμό μιας ολόκληρης γενιάς (που στη συνέχεια θα στοιχειώσει την πολιτική ιστορία), της γενιάς του πολυτεχνείου, τα πολιτικά κόμματα στήριζαν τον μηχανισμό ταύτισης του κόσμου προς αυτά στην ιστορική παράδοση και την θεωρία. Η διάκριση ανάμεσα σε δεξιούς και αριστερούς υπήρξε ίσως εντονότερη από την εποχή του εμφυλίου πολέμου. Η παράδοση παραπέμπει ακριβώς σε εκείνη την περίοδο με τις μνήμες να είναι ακόμη νωπές. Όσο για τη θεωρία, η ρήση του Κ. Καραμανλή «Ανήκουμε εις την δύση» τα λέει όλα. Σε αυτή την περίοδο αυτό που προτάσσεται είναι η ισοπεδωτική οικονομική ανάπτυξη αλλά το κυρίαρχο στοιχείο είναι οι αναφορές σε πολιτικές πρακτικές «ρουφιάνοι, χαφιέδες, βασανιστές, ασφαλίτες». Η ανασυγκρότηση στηρίζεται κυρίως σε εξωτερική οικονομική βοήθεια, ο κύκλος της εξάρτησης και του δανεισμού ανοίγει. Κριτήριο για την παροχή βοήθειας είναι κυρίως η πολιτική εξάρτηση στους διεθνείς κύκλους επιρροής της ψυχροπολεμικής περιόδου και η προσπάθεια καθιέρωσης προσανατολισμένων δυτικών καταναλωτικών προτύπων. Οι μηχανισμοί του θεάματος αρχίζουν να εδραιώνονται, καθώς διαβλέπεται η αυγή της ελληνικής καταναλωτικής κοινωνίας. Η κατανάλωση εμπορευμάτων συνοδεύεται και από την κατανάλωση εικόνων και πρόσωπων. Παρόλαυτα η πολιτική επικοινωνία, το marketing, η διαφήμιση, η ψυχολογία , τα ΜΜΕ στο εσωτερικό της χώρας ακόμη δεν έχουν αναλάβει ηγεμονικό ρόλο.
Την αμέσως επόμενη δεκαετία, του 80, το δίπολο δεξιά – αριστερά άλλαξε. Η αλλαγή ήταν πολιτικά ποιοτική. Με την εμφάνιση του Α. Παπανδρέου1 στην πολιτική επικαιρότητα το δίπολο μετεξελίσσεται σε δεξιοί – σοσιαλιστές. Την περίοδο εκείνη το σοσιαλιστικό όραμα, το καλύτερο αφήγημα που έχει πλασαριστεί στην ελληνική επικράτεια, εξακολουθεί να έχει αναφορές στην παράδοση και την θεωρία. Δημιουργήθηκε ένας πρώτος στόχος , η σοσιαλιστική κοινωνία με εθνικά χαρακτηριστικά. Τα συνθήματα της εποχής «ΕΞΩ ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ», «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», «Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΗΚΕΙ στους ΕΛΛΗΝΕΣ» είναι χαρακτηριστικά. Η συνειδητή επιλογή της άσκησης οικονομικής πολιτικής ελλειμμάτων2 προκειμένου να υπάρξει κοινωνικό κράτος3, όχι μόνο απολάμβανε κοινωνικής νομιμοποίησης αλλά οδήγησε στη δημιουργία κομματικών μηχανισμών που κυρίως στελεχώθηκαν με άτομα από την επαναστατημένη γενιά του πολυτεχνείου. Ένας μικροαστικός χυλός που υπό το πρόσχημα της αποκατάστασης μέσου του ρουσφετιού κατάφερε να κατακτήσει ένα καινούργιο τρόπο ζωής. Η μικροαστική τάξη αναδύεται στην νεοελληνική κοινωνία και αναμένεται να γίνει ο «μέσος ψηφοφόρος». Ο ίδιος ψηφοφόρος που αντικατέστησε το κράτος με το κόμμα. Η χωροταξική σύνθεση της μεταπολιτευτικής αστικής ολιγαρχίας αλλάζει και μαζί με αυτήν τα φαντασιακά που συνόδευαν την προηγούμενη πολιτική παράδοση και θεωρία. Η δομή της τελευταίας αλλάζει περιεχόμενο και μαζί με αυτήν ο πολίτικος λόγος. Βρισκόμαστε στην εποχή των συνθημάτων και των αφηγήσεων. Ο συνεταιρισμός και ο συνδικαλισμός ενισχύονται και ταυτόχρονα εκμαυλίζονται. Σε οικονομικό επίπεδο, η τότε ΕΟΚ παρουσιάζεται σαν ένας τεράστιος κουμπαράς. Η εξωτερική πολιτική ακροβατεί ανάμεσα στον Καντάφι, τον Αραφάτ, τον Πάλμε και την Αγορά του Αιώνα! Η συνειδητή προεκλογική και μετεκλογική παλινδρόμηση μέσα ή έξω από την ΕΟΚ, για λόγους πολιτικής προπαγάνδας, παρουσιάζεται σαν εθνική επιτυχία και επαναδιαπραγμάτευση. Η πολιτική ευφορία κάνει την έκδοση τεραστίων ποσών σε κρατικά ομόλογα προς το εσωτερικό4 , δηλαδή το συνεχή εσωτερικό δανεισμό, να μην είναι δείκτης οικονομικής κατάρρευσης αλλά άλλο ένα πολιτικό ευεργέτημα για πλουτισμό μέσω των υπερβολικά υψηλών επιτοκίων που αντικατοπτρίζουν τον πληθωρισμό της εποχής5. Η υποτίμηση της δραχμής παρουσιάζεται σαν προσπάθεια ενδυνάμωσης των εξαγωγών.
Στη μέση της δεκαετίας γίνεται, με τη συνέργεια των περιορισμένων μεν αλλά απόλυτα ελεγχόμενων δε ΜΜΕ, μια σημαντική αλλαγή. Η πολιτική επικοινωνία6 και πολιτική διαφήμιση έχουν αρχίσει να παίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο7. Ο σοσιαλισμός δεν είναι πλέον όραμα αλλά αποκτά πρόσωπο, σάρκα, οστά και όνομα: Α. Παπανδρέου. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στον εχθρό. Ο τότε πρόεδρος του δεύτερου κόμματος εξουσίας Κ. Μητσοτάκης είναι ο ιδανικός αντίπαλος8. Το προσωνύμιο <<εθνικός αποστάτης>> αρκεί! Πλέον ο κόσμος ταυτίζεται με τα κόμματα μέσω των προσώπων. Τα μπλε και πράσινα στρατόπεδα μετεξελίσσονται σε παπανδρεiκά και μητσοτακικά. Η εμμονή στα πρόσωπα-φορείς κομματικών μηχανισμών είναι η απαρχή για το τέλος των ιδεολογιών. Η ολοένα απεμπόληση πολιτικών χαρακτηριστικών χάρης της επικοινωνιακής πολίτικης9 ενδυναμώνει το πλέγμα τύφλωσης το οποίο αποκτά συνεχώς επιστημονική μεθοδολογία κατασκευής εικόνων. Η οικονομία από πολιτική επιλογή εξακολουθεί να βρίσκεται στο παρασκήνιο και η αρχή της λιτότητας10 ξεχνιέται μονομιάς με το περίφημο «Τσοβόλα δώστα όλα», προτροπή του τότε πρωθυπουργού Α. Παπανδρέου προς τον υπουργό Οικονομικών. Στο βωμό της πολιτικής σκοπιμότητας και της εξουσίας, το εξωτερικό χρέος εκτινάσσετε11. Το διεθνές περιβάλλον εξακολουθεί να μας δίνει βαθμούς ελευθερίας, μιας και πλησιάζουμε προς το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού, άρα, διαβλέποντας το άνοιγμα καινούργιων αγορών, υπάρχει περιθώριο για δανεισμό.
Λίγα χρόνια μετά, προς το τέλος της δεκαετίας, δύο είναι τα σημεία αναφοράς: στο εσωτερικό η πολιτικοοικονομική ιστορία Κοσκωτά12 , η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα (δεν είναι τυχαίο ότι επιλέχθηκε ένας οικονομολόγος για πρωθυπουργός) και στο εξωτερικό η πτώση του Βερολινέζικου τείχους, που σημαίνει και έμπρακτα την νίκη του καπιταλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Η τότε αριστερή ρητορεία θυμίζει μαγαζί το οποίο ξέμεινε από εμπορεύματα. Η κοινωνία του θεάματος αποκτά ρεαλιστική υπόσταση στην ελληνική πραγματικότητα. Η ελληνική κοινωνία θα γίνει θεατής ενός από τα μεγαλύτερα shows (sic) που έχουν παρουσιαστεί ποτέ σε ζωντανή μετάδοση. Αυτό του ειδικού δικαστηρίου, όπου ένας από τους κατηγορούμενους είναι και ο πρώην πρωθυπουργός, Α. Παπανδρέου. Το show πάει καλύτερα από κάθε προσδοκία, ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κουτσόγιωργας πεθαίνει on camera!
Η παράδοση, η θεωρία και η Ιδεολογία έχουν τελειώσει θεωρητικά και έμπρακτα13. Απόδειξη η συγκυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας Κομουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα υφίσταται το πρώτο σοβαρό σοκ και αμφισβήτηση. Το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων αρχίζει από την στιγμή που οι «ταξικοί εχθροί» συνεργάζονται14. Οι μάσκες πέφτουν προς χάριν του πολικαντισμού και μιας καρέκλας η οποία κοιτάζει προς την Εξουσία1516.
Στην αυγή της δεκαετίας του 90 και με την ΝΔ να έχει την διακυβέρνηση της χώρας, οι πρώτοι οικονομικοί όροι οπλίζουν τις φαρέτρες των κομμάτων. Χαρακτηριστικότερος αυτός της Ιδιωτικοποίησης, που ωστόσο ακόμη φορτίζεται πολιτικά και όχι τεχνοκρατικά. Η προσπάθεια διαρθρωτικών αλλαγών με φιλελεύθερο προσανατολισμό , προκειμένου να εναρμονιστούμε με το διεθνές εμπόλεμο περιβάλλον – την ίδια περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη ο πόλεμος του Κόλπου- βρίσκει σθεναρή συνδικαλιστική αντίδραση τα οποία δεν ξεχνούν ποτέ να υπενθυμίζουν πόσο κόλακες είναι της Εξουσίας. Ακριβώς γι αυτό το λόγο και με τελευταία φορά να ακούγετε το σύνθημα «Ο λαός δεν ξεχνά τη σημαίνει δεξιά» και η έννοια «κεκτημένα», το ΠΑΣΟΚ επανέρχεται στην εξουσία. Τα ιδιωτικά πλέον ΜΜΕ έχουν αναλάβει κυρίαρχο ρόλο. Η γκρίζα πολιτική διαφήμιση κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της. Ο κόσμος για τελευταία φορά θα ταυτιστεί με το πρόσωπο του Α.Παπανδρέου ο οποίος σχεδόν από τα νεκροκρέβατο παίρνει τις εκλογές. Αρκούσε πλέον το όνομα ώστε η «κοινή γνώμη» να ταυτιστεί με ολόκληρες πολίτικες τις οποίες δεν γνώριζε. Η πολιτική σκηνή δεν διαφέρει ουσιαστικά από την γηπεδική αντίληψη της πραγματικότητας. Ο όχλος δεν έχει γνώμη, καταναλώνει εικόνες με τις οποίες ταυτίζεται. Όσο πιο περίπλοκος γίνεται ο οικονομικός και επιστημονικός μηχανισμός που από προ πολλού έχει ρυθμίσει το σώμα τόσο μειώνεται η δυνατότητα για βίωμα και εποπτική αντίληψη του όλου. Η κριτική δυνατότητα στον νεοελληνικό κοινωνικό ιστό έχει δείξει δείγμα ότι ασθενεί ήδη από τα μαζικά κομματικά συλλαλητήρια
Βρισκόμενοι στα μέσα της δεκαετίας του 90 , η πολιτική μετάλλαξη που ξεκίνησε με τη δημιουργία ανθρωποαγιογραφιών ή ανθρωποδαιμόνων, συνεχίστηκε μέσω της συγκυβέρνησης και ολοκληρώνεται μέσω της παρουσίασης ενός καινούργιου αφηγήματος με εθνικά χαρακτηριστικά. Αυτή τη φορά το όραμα δεν είναι κάποια πολιτική ολοκλήρωση αλλά οι εθνικοί στόχοι. Η λέξη που κυριαρχεί μετά τη διαδοχή στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ είναι “εκσυγχρονισμός”.
1 Και μαζί του , αρκετοί άγνωστοι και άσημοι τότε πολιτικοί. Η φράση του Γ.Κατσιφάρα τότε ότι «ούτε ο θυρωρός της πολυκατικία τους δεν τους γνώριζε» ήταν χαρακτηριστική.
2 Ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων είχε στις τάξεις του 100 επιχειρήσεις (ΠΥΡΚΑΛ, ΛΑΡΚΟ, ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΑΥΠΗΓΙΑ κ.α).
3 Την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης Παπανδρέου δόθηκαν αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις 35%, καθιερώθηκε η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή (ΑΤΑ), καταργήθηκε το βαθμολόγιο για τους δημόσιους υπάλληλους, έγινε ο νόμος πλαίσιο για τα πανεπιστήμια, καθιερώθηκε το ΕΣΥ, αναγνωρίσθηκε η εθνική αντίσταση.
4 Το 1983, ο τότε υπουργός οικονομικών Αρσένης, διοικητής της τράπεζας της ελλάδας τότε, κάνει την πρώτη υποτίμηση και εκδίδει τα πρώτα έντοκα γραμμάτια προκειμένου να καλυφτούν ελλείμματα.
5 Το 1984 θα διοργανωθεί από το Φοίβο Κόσκο (διευθυντή του ΣΕΒ και ιδρυτικό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ιδιωτικής Πρωτοβουλίας ΕΣΙΠ) διαδήλωση παρωδία στο κέντρο της αθήνας υπέρ της ελεύθερης οικονομίας. Σε αυτή τη διαδήλωση παρωδία εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο Γ. Καρατζαφέρης μοιράζοντας βιντεοκασέτες με εναλλακτική ενημέρωση!
6 Την περίοδο αυτή αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους αρκετά γνωστά πρόσωπα του εκδοτικού και επιχειρηματικού χώρου. Αρχικά ο Σ. Κόκκαλης που ήρθε αρχικά στην ελλάδα το 1960 , γιός του στελέχους της αριστεράς και μέλους της κυβέρνησης ΠΕΕΑ στην κατοχή Πέτρου Κόκκαλη. Ο Μπόμπολας που από τις εργολαβίες πέρασε στην έκδοση της μεγάλης σοβιετικής εγκυκλοπαίδειας και την έκδοση της εφημερίδας «Έθνος». Ο Τεγόπουλος που από κλητήρας στην Αυγή το 1955, πέρασε και αυτός στην έκδοση εγκυκλοπαιδειών και τέλος της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία»
7 Το 1970 τα αδέλφια Γιώργος και Μάκης Κουρής εκδίδουν στα τέλη της δεκαετίας , μια μικρή εφημερίδα με τίτλο «Αυριανή». Η εφημερίδα αυτή έφτασε σε σημείο να πουλά 100.000 αντίτυπα. Αναλάμβανε όλη τη βρώμικη δουλειά και όλες τις δύσκολες αποστολές. Η εφημερίδα αυτή και η μέθοδος της θα περάσει στην πολιτική ιστορία σαν Αυριανισμός, διαμόρφωσε μια καινούργια αντίληψη για την πολιτική και την δημοσιογραφία.
8 Την εποχή αυτή την ευθύνη κατάρτισης του οικονομικού προγράμματος της Νέας Δημοκρατίας έχει ο Γ. Σουφλιάς. Συντάσσει και παρουσιάζει την πρώτη καθαρά νεοφιλελεύθερη πρόταση.
9 Λίγο μετά το 1895, ο Κ. Λαλιώτης υφυπουργός τύπου αποχωρεί και μαζί με το Π. Κωστόπουλο και Α. Τερζόπουλο εκδίδουν το περιοδικό Κλικ. Το περιοδικό που υπήρχε ο προπομπός της εκτροφής μιας γενιάς απολιτίκ, και νεοσυντηριτικής. Το 1987 εκπέμπουν για πρώτη φορά δημοτικά ραδιόφωνα από τρεις νεοδημοκράτες δήμαρχους.
10 Εκφραστής της οικονομικής πολιτικής αναλαμβάνει ο Σημίτης, που μαζί με το επιτελείο του, Καρατζά, Παπούλια, Γκαργκάνα, Σπράο Θέμελη, θα αναλάβουν τη σταθεροποίηση της οικονομίας και θα γίνουν εκφραστές του ρεύματος της ανανεωτικής αριστεράς. Θα συγκροτηθούν συμβούλια εμπειρογνωμόνων που εκπροσωπούν την ελλάδα στην ευρωπαική Το σχέδιο περιελάμβανε υποτίμηση 15%. Ο Σημίτης από τότε διαμέσου του συνεργάτη του Καρατζά στήριζε και προωθούσε το θεσμό του χρηματιστηρίου.
11 Χαρακτηριστικά, το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών ήταν στο 10% του ΑΕΠ, οι δανειακές ανάγκες στο 17,6% του ΑΕΠ, ο πληθωρισμός πάνω από 20% και στα τέλη του 1985 25%, τα επιτόκια δανεισμού μεταξύ 18,5% και 22,5%. Χαρακτηριστικό της εποχής ήταν η αγορά συναλάγματος και συγκεκριμένα δολαρίων στη «μαύρη αγορά»
12 Ο Κοσκωτάς λίγο μετά το 1984 εμφανίζετε στο προσκήνιο και προσλαμβάνετε αρχικά σαν λογιστής στην Τράπεζα Κρήτης του μεγαλοξενοδόχου Καρρά. Συνεργάζεται με τον Μπακογιάννη και ιδρύουν τη Γραμμή και εκδίδουν το περιοδικό «Ένα» Διαμεσολαβητής της συνεργασίας υπήρξε ο Κουνελάκης. Το 1986 αγοράζει την «Καθημερινή» , επιχειρεί να αγοράσει την Τράπεζα Κεντρικής Ελλάδος, το 1987 αγοράζει τον Ολυμπιακό, το 1988 εκδίδει την εφημερίδα «24 Ώρες» ,λειτουργεί το ραδιόφωνο «Σκαι», και αγοράζει την εφημερίδα «Βραδυνή». Τον Αύγουστο του 1988 ο Κοσκωτάς συναντά τον Α. Παπανδρέου στα ανάκτορα του Μαξίμου.
13 Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει ανάλυση το Κ. Σημίτη, για όσα έμελε να συμβούν γραμμένη το 1989 σε συνεργασία με τους Μουζέλη, Λίποβατς, Σπουρδαλάκη.
14 Πραγματοποιείται η περίφημη συνάντηση της Γλυφάδας. Η Μαρίκα μαγειρεύει ντολμαδάκια για το Φλωράκη, ενώ το πάντρεμα με την πλευρά Κύρκου έχει αναλάβει ο Μπακογιάννης με τον Γ. Γιάννναρο διευθυντή της Αυγής.
15 Νεώτερα στελέχη της αριστεράς , Κωνσταντόπουλος, Δαμανάκη, Ανδρουλάκης Κουβέλης προωθούν τον συμβιβασμό. Κρίσιμο ρόλο παίζει η εφημερίδα «Πρώτη» με ιδιοκτήτη τον εργαλάβο Καλογρίτσα.
16 Το 1989 δίνονται και οι πρώτες άδειες τηλεοπτικών σταθμών. Οι Μπόμπολας, Βαρδινογιάννης, Λαμπράκης, Τεγόπουλος, Αλαφούζος συγκροτούν το Mega Chanel. To 1990 o ΑΝΤ1 του Μ. Κυριακού.